Naar: Inhoudsopgave archief of Inhoudsopgave 't Kan Anders
De leiding bestaat uit het trio Barbara Rinke, de nieuwe president van de Kirchentag, secretaris-generaal Margot Kassmann en Manfred Kock, de voorzitter van de Evangelische Kerk in Duitsland. Barbara Rinke (52) is burgemeester (SPD) van Nordhausen en de eerste Kirchentagpresident uit Oost-Duitsland. Ook in de DDR-tijd was ze actief in de kerk en in 1989 organiseerde ze voorafgaande aan de val van de Muur vredesgebeden. Margot Kassmann (41) werd onlangs verkozen tot bisschop van Hannover, de tweede vrouwelijke bisschop in de Duitse Lutherse kerk. In de herfst treedt zij in het ambt. De twee vrouwen zijn er trots op samen acht dochters te hebben en ook afgezien daarvan het vrouwelijke element in de leiding van de Kirchentag een prominente plaats te geven. Ze maken indruk. Wanneer op een persconferentie het imago van de Kirchentag wat overtrokken wordt geschetst als "jong, dynamisch, creatief en toekomstgeoriënteerd", dan geldt dat in elk geval dit duo.
Het motto van de Kirchentag is: "Jullie zijn het zout van de aarde". Het is geen elitegedoe, aldus Barbara Rinke: "Er staat niet jullie moeten het zout zijn, maar jullie zijn het en dus is het zaak dat het zout zich oplost, omdat het anders zonder uitwerking blijft".
Zij brengt als Oost-Duitse een erfenis mee. Door a) de wijze, waarop men zich in de DDR zonder dat er een schot werd gelost ontdeed van het Oost-Europese communisme en b) het document "Kleur bekennen in vredesvragen", in 1991 door de Oost-Duitse kerken ingebracht bij de hereniging met de West-Duitse kerken. Rinke verwijst er naar, als ze in haar optreden een belangrijke uitspraak van de theoloog Emst Lange aanhaalt: "Groot is onder de mensen degene die iets tot vrede op tafel legt. De heiligen van deze eeuw zijn de uitvinders van vredesstrategieën". Er zijn volgens haar "te veel oorlogen en brandstichters en te weinig vredestichters".
Het is niet alleen een specifieke inbreng van haar. Al een jaar terug koos de Kirchentag voor het thema 'Het overwinnen van geweld'. Dit mede omdat de Duitse Lutherse Kerk het vorig jaar in Harare door de Wereldraad van Kerken geproclameerde "Decennium voor overwinning van geweld", waarbij zeven steden werden uitgekozen al te beginnen, overneemt.
Voorzitter Manfred Kock roept op dit thema ter hand te nemen in de wetenschap dat "geweldloosheid niet hetzelfde is als passiviteit of zwakte, maar juist creativiteit en dynamische kracht inhoudt om het geweld te weerstaan". De mensheid moet eindelijk leren "hoe conflicten zonder geweld op te lossen". Rinke verbindt het met het motto: "Zout zijn of zout bij je hebben en vrede bewaren horen bij elkaar".
Het thema wordt echter overschaduwd door de Kosovo-oorlog. In de openingskerkdiensten wordt daar nogal wat aandacht aan besteed en in vele fora is hij naast economische gerechtigheid een centraal discussieonderwerp.
Het valt me op, dat het marktdenken in Duitsland meer kritiek
ondervindt dan in Nederland. Wellicht door de hoge graad van
(jeugd)werkloosheid in Duitsland en omdat de sociaal-democratie daar lang in de oppositie was en zich nu anders dan
in Nederland meer op de Groenen dan op de conservatieven
richt. Oud-president Rau (SPD) waarschuwt er bijvoorbeeld voor
de wetten van de markt niet door te trekken naar de
samenleving, zodat er 'een ellebogenmaatschappij' ontstaat.
Ex-minister van ontwikkelingssamenwerking en ex-president van
de Kirchentag Erhard Eppler (SPD) noemt het marktgeloof "een
gevaar voor de democratie". Het neo-liberalisme lijkt volgens
hem op "een omgekeerd marxisme-leninisme". Was toen een
politieke ideologie het "enige richtsnoer, nu lijken de
krachten van de markt het allesbeheersende". Ook de CDU-politicus Geissler keert zich tegen wat hij noemt "het
Amerikaanse neo-kapitalisme". Het schuldenprobleem van de
Derde Wereld kreeg trouwens ook veel aandacht. De bekende
theologe Dorothee Solle noemt het een "nieuwe vorm van
slavernij en onthouden aan mensen van het recht op een
redelijk inkomen". Ook Eppler meent dat de schuldencrisis
ontwikkeling in de weg staat. Hij spreekt bij een acht
kilometer lange mensenketting van 'pelgrims', die pleiten voor
kwijtschelding van zo'n 70 miljard mark, ongeveer 3% van het
totaal aan schulden van de Derde Wereld. De staatssecretaris
Uschi Eid (Groenen) vraagt de consumenten zich van hun macht
bewust te worden. Ontwikkelingshulp is vaak niet meer dan een
beetje goedmaken van wat we anderzijds vernietigen. Zo zouden,
aldus Eid, EU-landen de West-Afrikaanse kustwateren leegvissen
en zo de inheemse vissers brodeloos maken en tegelijkertijd
ontwikkelingshulp geven aan de gedupeerde vissers voor het
zoeken van alternatief werk. Ook Dorothee Solle noemt in deze
tijd van globalisering consumentenboycot "één van de
belangrijkste vormen van verzet".
Kortom het thema "Op weg naar gerechtigheid is leven" van de
Kirchentag te Leipzig in 1997, lijkt in de woorden van Margot
Kassmann "niet aan actualiteit te hebben ingeboet". Het raakt
echter niet de emoties. Dat blijkt daarentegen wel het geval
met de Kosovo-oorlog. Aandacht in de media krijgt het debat
tussen defensieminister Rudolf Scharping (SPD) en Konrad
Raiser, de secretaris-generaal van de Wereldraad van Kerken.
Legt Raiser er de nadruk op, dat je bij humanitaire
interventie nooit mag overgaan tot "strafacties op een heel
land" en dat daarbij juist primair de burgers moeten worden
beschermd en de infrastructuur ontzien, hetgeen beide bij de
NAVO-bombardementen niet zou zijn gebeurd, Scharping wijst met
name op de wandaden der Serviërs. Zo had hij van twee Duitse
OVSE-waarnemers hebben gehoord, dat hun op 24 maart in Kosovo
achtergebleven Albanese tolken daarna door Serviërs zijn
gedood. Wraak over de bombardementen of over het feit dat ze
tijdelijk in dienst waren geweest van de OVSE? Scharping
suggereert het laatste, maar opposanten wijzen hem er op dat
de OVSE-waarnemers goed werk deden en nooit door een
bombardementenbeleid hadden moeten zijn gedwongen weg te gaan.
De zaal met zo'n 7000 toehoorders reageert met applaus en
gefluit, zij het dat Scharping van beide iets meer ten deel
valt dan Raiser. Moet Raiser, die alle prioriteit wil voor
vreedzame conflictoplossing niets hebben van "oorlog als
middel tot mensenrechtenpoltiek", de bekende Frans-Duitse
groene Europarlementariër Daniël Cohn-Bendit acht echter dat
middel principieel gerechtvaardigd. We moeten dan echter wel
consequent zijn en bijvoorbeeld "Turkije aangaande haar
Koerdenbeleid de wacht aanzeggen als NAVO-lid", aldus Cohn-Bendit. Een ander debat is dat tussen Eppler (SPD) en
Garstecki, secretaris-generaal van Pax Christi. "Vredeswerk is
soms niet mogelijk, Europa kon niet dulden wat er gebeurde",
aldus Eppler. Een voordeel van de NATO-actie noemt hij dat nu
een "eigen Europese defensie moeilijk meer kan worden
tegengehouden". Gastecki meent dat er wel degelijk
vredesalternatieven waren.
Vredesmensen in de zaal zijn teleurgesteld over de opstelling van Eppler, die tijdens de Koude Oorlog in het kernwapendebat nog aan hun zijde stond. Burgemeester van Bremen Henning
Scherf, die veel voor de Bosnische stad Tuzla doet, geeft een pleister op de wonde door na het debat onder groot applaus op te merken: "Het is beter 100 dagen te onderhandelen dan een dag oorlog te voeren". In een ander forum houdt de journalist Andreus Zumach (Groenen) Eppler voor dat de bombardementen en dus ook de doden onnodig zijn geweest. De concessies die men nu via de G8 aan Servië heeft gedaan, waren in Rambouillet voor Servië het breekpunt. De NAVO had dus ook in Rambouillet er uit kunnen komen en "het ook toen reeds samen met Rusland moeten proberen", aldus Zumach. De Groenen zijn zoals bekend verdeeld. Staatssecretaris Christa Nickels (Groenen) bekent tijdens een bijbelexegese heel lang geworsteld, maar uiteindelijk toch te hebben ingestemd met de bombardementen. "Men kan niet altijd rechtlijnig aan de juiste kant staan, reden waarom het evangelie zo moeilijk is na te volgen", aldus Nickels.
Opmerkelijk is dat van Oost-Duitse zijde in deze de meeste tegengeluiden zijn te horen. President Barbara Rinke is weliswaar nog "onbeslist" inzake het dilemma mensenrechten en oorlog, maar zo verklaart ze "wanneer christenen niet meer aan de vredesvisie vasthouden wie dan wel?". De theoloog Schorlemmer uit Wittenberg blijkt zich in de materie te hebben verdiept. "Men mag geweld niet met middelen bestrijden, die crises doen escaleren en men dient bij conflictbeheersing zich steeds te verplaatsen in de angst van de tegenstander", aldus Schorlemmer voor een gehoor van 3000 mensen. En de predikant Christian Fuhrer stelt zelfs in een bijeenkomst van 800 mensen, dat de kerk "de straat op had moeten gaan" tegen de NAVO-oorlog jegens Servië via wat hij noemt "bommen tegen de democratie". Hij woont in Leipzig, waar in 1989, zo brengt hij in herinnering, de "geweldloze bevrijding van een totalitair regiem" zou zijn begonnen.
Een belangrijk thema is trouwens ook heel Oost-Europa. De Ruslandkenner Gerd Ruge keert zich tegen het demoniseren van Rusland en noemt "de verhouding met dat land de belangrijkste factor in de veiligheidspolitiek van Europa".
De Oekraïense hoogleraar Bohdon Osadczuk vraagt tenslotte om meer begrip voor de etnische tegenstellingen in Oost-Europa. Het communisme zou volgens hem gefaald hebben er ook maar iets aan te doen en voorts zouden daar slechts drie groepen echt ervaring hebben met intensieve contacten over de (etnische)
grenzen heen, n.l. de adel, de industriëlen en de joden.
Een boeiende Kirchentag kortom. En in een mooie stad.
Hans Feddema
Dr. J.P. Feddema is antropoloog en publicist.
Naar: Inhoudsopgave archief of Inhoudsopgave 't Kan Anders
Last Updated 12 augustus 1999 by Chris Geerse